Erfrecht is het enige rechtsgebied waar bijna iedereen in zijn of haar leven ooit mee te maken krijgt. Of het nu gaat om het regelen van de eigen nalatenschap (testament) of het aanvaarden van een erfenis. Daarnaast is het een complex rechtsgebied. De complexiteit zit niet alleen in de regelgeving. U krijgt te maken met een combinatie van emotionele en financiële factoren. Het erfrecht bepaalt wat er gebeurt met het vermogen (de erfenis) van een overledene (erflater). De wet onderscheidt twee manieren om erfgenaam te worden, namelijk volgens het wettelijk erfrecht of bij testament.
In januari 2003 is het “nieuwe” erfrecht in werking getreden. De belangrijkste wijziging in het nieuwe erfrecht heeft betrekking op de positie van de langstlevende echtgenoot/geregistreerd partner van de overledene ten opzichte van de kinderen.
Ik zal hieronder enkele erfrechtelijke onderwerpen kort toelichten.
Wettelijk erfrecht
Het wettelijk erfrecht is van toepassing als de erflater geen testament heeft gemaakt.
De erfgenamen volgen de erflater op in zijn positie. De langstlevende echtgenoot / geregistreerd partner is weliswaar samen met de kinderen erfgenaam, maar hij of zij heeft tevens alle tot de nalatenschap behorende baten in eigendom gekregen en dient alle tot de nalatenschap behorende schulden te voldoen. De kinderen hebben een vordering ter grootte van hun erfdeel op de langstlevende echtgenoot / geregistreerd partner. De vordering is in beginsel pas opeisbaar na het overlijden van de langstlevende echtgenoot / geregistreerd partner.
Testament
Wanneer een erflater niet wil dat zijn vermogen volgens het wettelijk erfrecht wordt verdeeld, dan moet hij een testament opstellen waarin hij zijn erfgenamen aanwijst. De inhoud van het testament is bepalend voor de vererving van de nalatenschap. Het testament is dus een uiterste wilsbeschikking van de erflater, vastgelegd in een notariële akte. Ook de persoon die belast wordt met de afwikkeling van de nalatenschap, de executeur-testamentair, wordt benoemd in deze akte. Bij het opstellen van een testament is de erflater vrij wat de inhoud betreft. De erflater en de notaris ondertekenen beiden de akte en het origineel wordt door de notaris bewaard en ingeschreven in het Centraal testamentenregister. De testamenten die voor 1 januari 2003 zijn gemaakt, zijn nog steeds geldig.
Nalatenschap aanvaarden / verwerpen
Een erfgenaam neemt de rechten en de plichten van de erflater over: hij erft zijn bezittingen en schulden. Als de schulden groter zijn dan de waarde van zijn bezittingen, kan de erfenis dus negatief uitpakken. Iedere erfgenaam heeft het recht om zelf te beslissen de nalatenschap te aanvaarden of te verwerpen. Bij het verwerpen doet de erfgenaam afstand van zijn totale erfdeel, van de bezittingen en de schulden. Bij het openvallen van een nalatenschap dienen de erfgenamen derhalve een keuze te maken om de nalatenschap zuiver te aanvaarden, beneficiair te aanvaarden of te verwerpen.
Zuiver aanvaarden
Aan het zuiver aanvaarden is geen vormvereiste gesteld zodat het zowel mondeling als schriftelijk kan geschieden. De notaris zal echter altijd de erfgenaam vragen schriftelijk te bevestigen dat hij of zij inderdaad de nalatenschap zuiver wenst te aanvaarden. Door zuiver te aanvaarden heeft een erfgenaam recht op (een deel van) de bezittingen, doch dient hij of zij tevens – naar evenredigheid – bij te dragen in de schulden, ook indien (later) blijkt dat de schulden de baten overtreffen. Indien een nalatenschap door een erfgenaam zuiver is aanvaard kan daarna geen verwerping of beneficiaire aanvaarding meer plaatsvinden. Daarom dient men weloverwogen de beslissing te nemen om zuiver te aanvaarden.
Beneficiair aanvaarden
Indien de erfgenaam weet of vermoedt dat de nalatenschap een negatief saldo zal vertonen of indien hij of zij elk mogelijk risico voor eventuele aansprakelijkheid wenst uit te sluiten, dan kan de erfgenaam beter beneficiair aanvaarden. De erfgenaam loopt dan geen gevaar dat hij of zij uit zijn of haar eigen vermogen dient bij te betalen mocht het saldo van de nalatenschap inderdaad negatief zijn.
