Moderne technologieën, zoals kunstmatige intelligentie (AI), veranderen de manier waarop bedrijven werken. De integratie van AI op de werkvloer brengt voordelen met zich mee, maar ook juridische uitdagingen, met name op het gebied van arbeidsrecht. Het is van belang dat werkgevers zich bewust zijn van deze uitdagingen en dat zij weten hoe zij daarmee om moeten gaan.
Juridische Implicaties van AI op de werkvloer
Het implementeren van AI-systemen kan veranderingen teweegbrengen in werkpatronen, werkomstandigheden en behandeling van werknemers. AI kan arbeidsverhoudingen veranderen en nieuwe vraagstukken met zich meebrengen op het gebied van personeelsbeheer en arbeidsomstandigheden. Denk daarbij aan arbeidsrisico’s, zoals psychosociale arbeidsbelasting. Bedrijven lopen het risico op boetes, reputatieschade en juridische geschillen over bijvoorbeeld arbeidsomstandigheden, privacy en discriminatie.
AI-Implementatie en arbeidsomstandigheden
Werkgevers hebben de verantwoordelijkheid om een gezonde en veilige werkomgeving te bieden en moeten daarom rekening houden met de impact van AI op de arbeidsomstandigheden. Stel dat een bedrijf AI-software implementeert om de prestaties van werknemers te analyseren en te verbeteren. Deze software verzamelt continu gegevens over de productiviteit, efficiëntie en andere werkgerelateerde statistieken van werknemers. Het gebruik van deze AI-systemen kan echter leiden tot psychosociale arbeidsbelasting bij werknemers.
Beroepsziekte melden bij arbeidsinspectie
Het continue en intensieve monitoringsysteem kan bijvoorbeeld leiden tot gevoelens van constante surveillance en druk onder werknemers. Dit kan resulteren in stress, angst en burn-out. Een werknemer die langdurig ziek is, zal de bedrijfsarts moeten bezoeken. De arbodienst of bedrijfsarts is wettelijk verplicht om een vermoede ‘beroepsziekte’ te melden bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB). Het niet melden van een beroepsziekte wordt door de Nederlandse Arbeidsinspectie gezien als een overtreding van de Arbowet.
Als de werkgever niet heeft voldaan aan de verplichting om een gezonde en veilige werkomgeving te bieden, inclusief bescherming tegen psychosociale arbeidsbelasting, dan heeft de werkgever de Arbowet overtreden. De Nederlandse Arbeidsinspectie kan boetes opleggen aan het bedrijf als gevolg van deze overtreding, afhankelijk van de ernst ervan en het aantal werknemers dat erdoor wordt getroffen.
Werkgeversaansprakelijkheid schade door AI-systemen
De werknemer zou de werkgever aansprakelijk kunnen stellen voor de schade die de werknemer leidt. Een werkgever is namelijk aansprakelijk voor de schade die de werknemer leidt in de uitvoering van zijn werkzaamheden, tenzij de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan of de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.
AI-systemen ter voorkoming van overbelasting werknemers
Naast monitoringsystemen, bestaan er AI-systemen die kunnen bijdragen aan een gezond personeelsbestand. Deze systemen verzamelen gegevens over werknemers en de werkomgeving om risico’s voor de gezondheid en veiligheid van werknemers te identificeren. Een voorbeeld van dergelijke AI-aangedreven tools zijn chatbots voor geestelijke gezondheid. Chatbots die de geestelijke gezondheid en de communicatiepatronen van werknemers analyseren, schatten de kans op verschillende psychosociale problemen in.
Sommige organisaties hebben bewakingsapparatuur die de biometrische informatie van werknemers meet om ervoor te zorgen dat ze niet vermoeid aan het werk zijn. Er zijn systemen die e-mails screenen en gezichtsexpressie of de toon van iemands stem analyseren. Deze kunnen worden gebruikt om stress of een slecht emotioneel welzijn bij werknemers te identificeren. Hierdoor wordt de kans op ongevallen verkleind.
Boete overtreding privacywetgeving
Een werkgever die AI-systemen implementeert voor het analyseren van werknemersgegevens zonder de juiste toestemming of beschermingsmaatregelen voor de privacy van werknemers, schendt de privacywetgeving. Dit kan resulteren in schendingen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), met boetes die kunnen oplopen tot 20 miljoen euro of 4% van de wereldwijde jaaromzet van het bedrijf, afhankelijk van welk bedrag hoger is.
Gegevensbescherming gezondheid werknemers
Biometrische informatie, zoals hartslag- en stressniveaus, van werknemers worden beschouwd als bijzondere persoonsgegevens onder de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), omdat daaruit informatie kan blijken over de gezondheidstoestand van een persoon. Volgens de AVG moeten deze persoonsgegevens met bijzondere zorg worden behandeld en er gelden specifieke vereisten voor de verwerking ervan.
Het gebruik van AI-systemen om biometrische gegevens te analyseren kan bovendien leiden tot profiling en discriminatie van werknemers op basis van hun gezondheidsstatus. Dit kan leiden tot (onbewuste) ongelijke behandeling en daarmee schending van Europese regelgeving.
Risicobeheer en AI op de werkvloer
Effectief risicobeheer is essentieel voor bedrijven die AI op de werkvloer willen implementeren. Het analyseren van de privacyrisico’s, arbeidsrisico’s en het opstellen van duidelijke richtlijnen zijn belangrijke aspecten van risicobeheer bij AI-implementatie.
Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)
In de Risico-Inventarisatie & -Evaluatie (RI&E) kan het gebruik van AI-systemen worden opgenomen en kunnen de risico’s met betrekking tot de arbeidsomstandigheden in kaart worden gebracht. Zo kunnen werkgevers niet alleen voldoen aan de wettelijke vereisten van de Arbowet, maar ook de gezondheid, veiligheid en het welzijn van hun werknemers waarborgen.
Gegevensbeveiliging
Werkgevers moeten werknemers op de hoogte stellen van het gebruik van AI-systemen voor het verzamelen van biometrische gegevens en duidelijk uitleggen welke gegevens worden verzameld, voor welke doeleinden en hoe deze worden gebruikt. Daarnaast moeten werkgevers toestemming verkrijgen van werknemers voordat biometrische gegevens worden verzameld en verwerkt. Deze toestemming moet vrijwillig, specifiek, geïnformeerd en ondubbelzinnig zijn. Het geven van toestemming mag geen verplichting zijn die de werkgever oplegt aan de werknemer en de informatie mag niet verstopt zijn.
Evaluatie privacyrisico’s
Het uitvoeren van een grondige risico-evaluatie om potentiële privacyrisico’s in kaart te brengen, kan verplicht zijn voor werkgevers. Dit wordt een “DPIA” genoemd, dat is een afkorting voor data protection impact assessment. Een DPIA is verplicht wanneer de gegevensverwerking een hoog privacyrisico oplevert voor de personen waarvan gegevens verwerkt zullen worden.
De uitkomst van de DPIA kan ertoe leiden dat maatregelen genomen moeten worden om de privacyrisico’s te beperken. Door deze maatregelen te implementeren, kunnen werkgevers de risico’s van het gebruik van AI-systemen en het verzamelen van biometrische gegevens verminderen en ervoor zorgen dat ze voldoen aan de vereisten van de AVG.
Stappenplan naleving arbeidsrecht bij AI op de werkvloer
- Incorporatie van AI in Risico-Inventarisatie & -Evaluatie (RI&E): Neem AI-systemen op in de Risico-Inventarisatie & -Evaluatie (RI&E) om potentiële arbeidsrisico’s te identificeren en te beheren. Analyseer specifiek de impact van AI op de gezondheid, veiligheid en het welzijn van werknemers in het geval van werknemersmonitoring.
- Ontwikkeling van richtlijnen en procedures: Ontwikkel duidelijke richtlijnen en procedures voor het gebruik van AI op de werkvloer, inclusief privacybeleid, gegevensverzameling en -opslag, en het gebruik van AI-tools voor personeelsbeheer.
- Transparante Communicatie met Werknemers: Communiceer openlijk en transparant met werknemers over het gebruik van AI-systemen. Verstrek duidelijke informatie over de doeleinden, methoden en gevolgen van AI-implementatie voor werknemers.
- Regelmatige audits en evaluaties: Voer regelmatig audits en evaluaties uit om te controleren of AI-systemen voldoen aan de geldende wet- en regelgeving. Identificeer en adresseer potentiële risico’s op het gebied van arbeidsrecht en privacy. Wees proactief in het nemen van maatregelen om eventuele problemen met AI-implementatie aan te pakken.
- Documentatie en verslaglegging: Zorg voor gedegen documentatie en verslaglegging van alle stappen die worden genomen om te voldoen aan arbeidsrechtelijke regels bij AI-implementatie. Dit dient als bewijs van zorgvuldig handelen in geval van juridische geschillen met betrekking tot werkgeversaansprakelijkheid.
Richtlijnen, audits en communicatie met werknemers
Voor bedrijven die AI op de werkvloer willen implementeren, is het van belang om naleving van arbeidsrechtelijke regels en privacywetgeving te waarborgen en potentiële risico’s te identificeren en te beheren. Samenwerken met een juridisch expert kan helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen, het uitvoeren van audits en het waarborgen van transparante communicatie met werknemers over het gebruik van AI. Als u juridisch advies nodig heeft over bij AI-implementatie op de werkvloer, staan de specialisten van LexQuire International Tax & Law klaar om u te ondersteunen.
Deze bijdrage is geschreven door Lisanne Vanhommerig, advocaat bij LexQuire International Tax & Law.
