1.Inleiding

Wanneer men een onderneming wil kopen, die gevoerd wordt in de vorm van een besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (‘B.V.’), kan men twee wegen bewandelen. Optie 1 is het kopen van alle afzonderlijke goederen (de zogeheten ‘activa/passiva-transactie’) en optie 2 is het overnemen van de aandelen in de B.V. (de zogeheten ‘aandelentransactie’).

Bij een activa/passiva-transactie worden alle goederen individueel van de B.V. overgenomen. Een koopcontract ter zake een activa/passiva-transactie zal daarom een lijst moeten bevatten van alle goederen die overgenomen worden. Om de juridische eigendom over te laten gaan naar de koper, moet elk individueel goed op de door de wet voorgeschreven wijze geleverd worden. Zo is bijvoorbeeld voor de goederenrechtelijke levering van een bedrijfspand een notariële akte vereist, terwijl voor de levering van een bedrijfswagen voldoende is dat de koper het bezit wordt verschaft door de bedrijfswagen in de macht van de koper te brengen.

Bij een aandelentransactie worden alleen de aandelen in de B.V. overgenomen. De activa en de passiva blijven ‘gewoon’ eigendom van de B.V. De koper verkrijgt de zeggenschap over de onderneming, zonder dat de activa en passiva van eigenaar veranderen. De aandelen veranderen dan uiteraard wel van eigenaar. De overgang van de juridische eigendom van de aandelen vindt plaats, wanneer deze bij notariële akte worden geleverd. In geval van een verkoop waarbij aandelen worden overgedragen, bevat de koopovereenkomst in de regel een groot aantal garanties die de verkoper ten behoeve van de koper stelt. Een balansgarantie maakt daar in de regel deel van uit. Een balansgarantie garandeert, dat de meest recente jaarrekening (of de speciaal voor de overname gemaakte overname-balans) een getrouw financieel beeld geeft van de onderneming.

2. De financiering van de koopsom

Bij de verkoop van een onderneming komt het regelmatig voor, dat de koper van de verkoper een geldlening bedingt om de koopsom, of een deel daarvan, te financieren. De koopsom, of een deel daarvan, wordt dan in feite ‘omgezet’ in een geldlening. Op deze manier kan de koper de aandelen overnemen, zonder dat het nodig is, dat hij de koopsom in één keer voldoet. Wel is koper in de meeste gevallen rente verschuldigd. Op deze manier komt een transactie tot stand, welke anders wellicht niet tot stand had kunnen komen.
Partijen kunnen er dan voor kiezen om twee contracten op te stellen, een koopovereenkomst en een geldleningsovereenkomst. Echter het komt ook voor, dat partijen in één contractsdocument beide overeenkomsten opnemen.

3. Samenhangende overeenkomsten

Het komt regelmatig voor, dat koper en verkoper na de overdracht een juridisch geschil krijgen. De koper vindt dan, dat de verkoper niet of niet correct zijn verplichtingen uit de koopovereenkomst is nagekomen. Vaak zal de koper zich daarbij beroepen op een in het koopcontract opgenomen garantie, omdat in bewijstechnisch opzicht dat voor de koper het meest gunstig is. Het komt regelmatig voor dat de koper dan meent zijn verplichtingen uit hoofde van de geldleningsovereenkomst op te mogen schorten totdat de verkoper zijn verplichtingen uit hoofde van de koopovereenkomst correct is nagekomen. De koper zal dan weigeren te voldoen aan zijn rente- en/of aflossingsverplichtingen. De vraag is of dit toelaatbaar is.

Wanneer sprake is van een overeenkomst waaruit over en weer verplichtingen voortvloeien, heeft de ene partij de bevoegdheid om zijn verplichtingen op te schorten, wanneer de ander zijn verplichtingen niet of niet correct nakomt. Bij de verkoop van een onderneming waarbij de koopsom (gedeeltelijk) is omgezet in een geldlening heb je echter te maken met twee verschillende overeenkomsten, zodat het niet vanzelfsprekend is, dat de koper verplichtingen uit de geldleningsovereenkomst mag opschorten wanneer de verkoper tekortschiet in de nakoming van een of meer verplichtingen uit de koopovereenkomst. Hoewel het niet vanzelfsprekend is, is het evenwel mogelijk, namelijk wanneer de koopovereenkomst en de geldleningsovereenkomst aangemerkt kunnen worden als samenhangende overeenkomsten. Van samenhangende overeenkomsten is sprake wanneer verplichtingen uit twee verschillende overeenkomsten een zodanige samenhang vertonen, dat de schending van een verplichting uit de ene overeenkomst een opschortingsrecht ten aanzien van een verplichting uit de andere overeenkomst rechtvaardigt.

De vraag of in een bepaald geval sprake is van samenhangende overeenkomsten, is afhankelijk van de concrete omstandigheden van dat geval. Daarbij speelt de bedoeling van partijen en de wijze waarop de afspraken zijn vastgelegd een belangrijke rol.

4. Hoge Raad 3 februari 2012, LJN: BU4907

In zijn arrest van 3 februari 2012, met vindplaats LJN: BU4907, moest de Hoge Raad oordelen over de vraag of een koper van aandelen zijn verplichtingen uit de geldleningsovereenkomst mocht opschorten wegens een schending van een garantie door de verkoper. De casus was als volgt.

De koopovereenkomst bevatte een balansgarantie en een aanpassingsclausule op basis waarvan de koopprijs naar beneden dient te worden bijgesteld indien vast komt te staan, dat de balansgarantie is geschonden. In afwachting van de bijstelling schortte de koper zijn renteverplichtingen uit de geldleningsovereenkomst op. Verkoper koos ervoor de geldleningsovereenkomst te ontbinden vanwege de betalingsachterstand van de koper. De ontbinding, wanneer rechtsgeldig, zou tot gevolg hebben, dat de koper gehouden is de geleende som ineens en volledig aan de verkoper te restitueren.

De Hoge Raad oordeelde, dat de koper bevoegd was de renteverplichtingen op te schorten. De Hoge Raad was het eens met de stelling van de koper, dat de bepalingen van de leveringsakte (waarin de koopovereenkomst is opgenomen) en de akte van geldlening in wezen onderdeel uitmaken van één overeenkomst (de aandelentransactie), althans zeer nauw met elkaar samenhangen. Dit wordt volgens de Hoge Raad niet anders door de omstandigheid, dat voor de vastlegging van de afspraken is gekozen voor twee verschillende akten. De keuze voor twee akten wordt namelijk verklaard door de wens van partijen om de inhoud van de geldleningsovereenkomst en de daarin opgenomen aanpassingsclausule niet aan (bepaalde) derden kenbaar te maken. Ook het feit dat voor de neerwaartse aanpassing van de koopprijs een specifieke procedure is voorgeschreven (de aanpassingsclausule) – en ten tijde van de opschorting niet vaststond of en zo ja met welke bedrag de koopprijs aangepast moest worden – doet volgens de Hoge Raad niets af aan het opschortingsrecht.

De Hoge Raad is – hoewel hij deze term niet uitdrukkelijk noemt – kennelijk van mening dat er sprake is van samenhangende overeenkomsten. De koper was dus volgens de Hoge Raad gerechtigd zijn renteverplichtingen op te schorten. Dit oordeel van de Hoge Raad heeft tot gevolg, dat aan de zijde van de koper geen sprake kan zijn van een tekortkoming. Je kunt immers niet tekortschieten als je het recht hebt om de nakoming van je verplichtingen op te schorten. De verkoper kon dan ook de geldleningsovereenkomst niet ontbinden.

5. Conclusie

Bij de verkoop van een onderneming waarbij de koopsom, of een deel daarvan, wordt omgezet in een geldlening, is het zeer van belang, dat de verkoper zich beseft, dat een wanprestatie ter zake de ene overeenkomst met zich kan brengen, dat de koper de nakoming van verplichtingen uit een andere overeenkomst zou kunnen opschorten. Als de verkoper hier niet mee geconfronteerd wil worden, is het verstandig een juridisch deskundige in te schakelen om dit risico te minimaliseren. De vraag of sprake is van samenhangende overeenkomsten, is steeds afhankelijk van de concrete omstandigheden van het geval, en dus ook van de manier waarop afspraken schriftelijk zijn vastgelegd. Juist hier kan een jurist van een belangrijke toegevoegde waarde zijn.

Heeft u in een situatie als deze hulp nodig, wilt u advies of wenst u overleg, dan kunt u contact opnemen met ons opnemen.
https://www.huisadvocaten.nl/advocaten/van-as-advocaten-den_bosch/” target=”_blank”>mr. R. Haouli
Tel: 073 – 7600 149
https://www.huisadvocaten.nl/advocaten/van-as-advocaten-den_bosch/” target=”_blank”>Rottier Advocaten
‘s-Hertogenbosch